Czym jest telepraca?
Telepraca, zwana również pracą zdalną lub e-pracą (pojęcia można stosować zamiennie), jest różnie definiowana w zależności od źródła. Jednak we wszystkich definicjach występuję dwie cechy wspólne. O telepracy więc mówimy jeśli:
- pracownik wykonuje swoją pracę poza siedzibą firmy lub miejscem zamieszkania osoby fizycznej (w przypadku klientów detalicznych), która zleciła mu daną czynność oraz
- rezultaty pracy są przesyłane lub świadczone za pomocą połączeń telekomunikacyjnych.
W przypadku pierwszego warunku firmą, która zleca pracownikowi daną czynność może być:
- jego pracodawca (w przypadku zatrudnionych na etat niezależnie od formy prawnej zawarcia stosunku pracy),
- jego klient (w przypadku freelancerów i właścicieli przedsiębiorstw),
- klient firmy, dla której pracuje (czyli osoba, która codziennie pracuje w siedzibie swojego pracodawcy może telepracować na rzecz klientów firmy, mimo że w tym samym czasie na rzecz swojego pracodawcy NIE telepracuje).
Drugi warunek wskazuje, że wyniki pracy muszą być przesłane lub świadczone poprzez połączenia telekomunikacyjne. Mowa przede wszystkim o Internecie i telefonach (z naciskiem na telefonię komórkową). Wynika z tego, że rezultaty pracy są NIEMATERIALNE oraz NIE WYMAGAJĄ KONTAKTU FIZYCZNEGO z drugą osobą. Dlatego telepraca jest charakterystyczna dla pracowników, którzy analizują i przetwarzają informacje. Telepracownikiem może być grafik, który tworzy projekty stron internetowych, ale nie może być nim rzeźbiarz, ponieważ wynik rezultat jego pracy jest jak najbardziej fizyczny. Telepracownikiem nie jest także masażysta lub fryzjer. Ich usługi są niematerialne, ale wymagają bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem (przynajmniej na razie). Z kolei doradca, który spotyka się z klientem w kawiarni, nie telepracuje. Jego usługa jest niematerialna, nie wymaga też bezpośredniego kontaktu, ale fakt spotkania się sprawia, że nie mamy do czynienia z telepracą. Gdyby jednak cały kontakt ograniczałby się wyłącznie do korespondencji e-mailowej, wówczas telepraca, by wystąpiła (rezultat pracy doradcy przesłany byłby drogą elektroniczną).
Choć wiele osób utożsamia telepracę z pracą w domu, to nie ogranicza się ona jedynie do tej lokalizacji. Praca zdalna de facto nie ogranicza się do żadnej fizycznej lokalizacji. Telepraca w domu jest najprostszym i najbardziej naturalnym rozwiązaniem, ale może być świadczona w dowolnym miejscu pod warunkiem, że nie jest to siedziba firmy, która zleciła daną czynność osobie telepracującej. Może to być biblioteka, kawiarnia, czy przestrzeń coworkingowa w pobliżu miejsca zamieszkania, ale równie dobrze hotel podczas delegacji, czy pociąg w trakcie podróży.
Kim jest telepracownik?
Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, mimo że wiemy już czym jest telepraca. Pierwszą trudność nastręczają przedsiębiorcy i freelancerzy. Oczywiste jest, że pracują, ale równocześnie pracownikami nie są. Zgodnie z definicją z Małego słownika języka polskiego (PWN, Warszawa 1969) „pracownik” to „człowiek pracujący, zatrudniony w jakimś zakładzie: biurze, sklepie, w fabryce itp.” Czyli czy analogicznie freelancerów i przedsiębiorców powinno się określać osobami telepracującymi, ale nie telepracownikami? W literaturze problemowi temu nie jest poświęcona żadna uwaga i wygląda na to, że większość badaczy dla uproszczenia zakłada, że telepracownikiem jest osoba, która telepracuje, co z pewnością budzi wątpliwości, bo jak telepracujący freelancer może być telepracownikiem, skoro nie jest pracownikiem?
Poważniejszy dylemat jest związany z wymiarem telepracy. Czy osobę, która telepracuje godzinę rocznie można nazwać telepracownikiem, tak samo jak zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu na zasadzie telepracy? Autorzy różnych badań i raportów arbitralnie wyznaczają dolną granicę czasu, od której uważa się kogoś już za telepracownika. Brak uniwersalnie akceptowanej definicji telepracy sprawia, że nie można porównywać liczby telepracowników w różnych badaniach. Najczęściej jednak przyjmuje się, że za telepracownika postrzega się osobę, która telepracuje co najmniej 8 godzin lub 20% czasu pracy w tygodniu (8/40 = 20%) poza zakładem pracy pracodawcy i klienta, i jest zatrudniona na etat lub część etatu (niekoniecznie w formie kodeksowej).
Rodzaje telepracy
Różni badacze różnie klasyfikują telepracę. Oto jeden z podziałów:
- telepraca permanentna – polega na telepracy w pełnym wymiarze czasu,
- telepraca naprzemienna – część tygodnia pracuje się w siedzibie, a pozostałą część w siedzibie,
- telepraca uzupełniająca – generalnie pracownik spędza cały tydzień roboczy w siedzibie, ale czasem zabiera pracę do domu, by skończyć zadania, z którymi nie wyrobił się w standardowych godzinach pracy w siedzibie.
Inny podział wyróżnia telepracę:
- regularną, czyli praca zdalna jest z góry ustalona,
- doraźną (ad hoc), czyli zlecający zadania zgadza się na telepracę w wyjątkowych okolicznościach (np. pracownik musi w środku dnia przyjąć hydraulika albo telepraca zastępuje zwolnienie chorobowe).
Telepracę można dzielić także wg podmiotu:
- telepraca na etat, czyli wykonywana przez osoby u kogoś zatrudnione,
- telepraca na zlecenie, czyli wykonywana przez freelancerów i przedsiębiorców.
Ostatnia klasyfikacja skupia się na miejscu wykonywania telepracy:
- w domu,
- w telecentrum,
- mobilna, inaczej zwana nomadyczna, czyli wykonywana podczas podróży służbowych,
- w innym miejscu.
Definicje telepracy
W świetle polskiego prawa najważniejsze jest definicja podana w artykule 675 Kodeksu pracy:
Art 675 § 1
Praca może być wykonywana regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną (telepraca).
Źródło: Kodeks pracy o telepracy
Spełnione są więc oba warunki zaistnienia telepracy, o których była mowa na początku sekcji „czym jest telepraca”, ale Kodeks pracy mówi także o regularności, więc w myśl przepisów telepraca organizowana doraźnie nie jest traktowana jako telepraca. Kodeks pracy wyjaśnia także kim jest telepracownik:
Art 675 § 2
Telepracownikiem jest pracownik, który wykonuje pracę w warunkach określonych w § 1 i przekazuje pracodawcy wyniki pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.
Źródło: Kodeks pracy o telepracy
Należy pamiętać, że Kodeks pracy reguluje prawa i obowiązki oparte na umowie o pracę, więc w myśl powyższych przepisów telepracownikiem może być jedynie osoba zatrudniona właśnie na umowę o pracę, czyli freelancerzy i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą nie są uważane za telepracowników. Nie jest jednak wspomniana dolna granica godzin telepracy, by być uznanym za telepracownika, a Art 675 § 1 mówi wyłącznie o regularności, więc w równym stopniu telepracownikami jest osoba, która telepracuje jedną godzinę miesięcznie, jak i pełen wymiar czasu. W myśl przepisów telepracownikiem nie jest też osoba, która wykonuje telepracę na rzecz klientów firmy, przebywając w tym czasie w zakładzie pracy.
Jack Nilles, któremu przypisuje się stworzenie pojęcia „telepraca”, osobno wyróżnia „teledojazdy”.
Telepraca (teleworking) – każdy rodzaj zastępowania podróży związanych z pracą techniką informacyjną (np. telekomunikacją i komputerami); przemieszczanie się pracy do pracowników zamiast pracowników do pracy.
Teledojazdy (telecommuting) – częściowe lub całkowite zastępowanie dojazdów do pracy techniką telekomunikacyjną.
Źródło: Telepraca, Strategie kierowania wirtualnym zespołem
Na pierwszy rzut oka oba pojęcia mogą wydawać się dosyć podobne, więc wyjaśnię różnicę. Zagadnienie „teledojazdy” koncentruje się na redukcji czasu dojazdów do zakładu pracy np. praca w domu to forma teledojazdów, ponieważ nie musimy nigdzie jechać, równocześnie teledojazdami mogą być dojazdy do bliższego względem miejsca zamieszkania oddziału firmy, zamiast do centrali. Z kolei telepraca kładzie nacisk na wykorzystywaniu techniki informacyjnej, które umożliwia eliminację podróży. Poniżej przykłady, które ułatwią zrozumienie:
Przykład nr 1: dziennikarz pracuje w domu 2 dni w tygodniu, a swoje artykuły przesyła drogą elektroniczną. Ta osoba zarówno teledojeżdża, jak i telepracuje.
Przykład nr 2: krawiec pracuje w domu 2 dni w tygodniu, podczas których wyszywa wzory kwiatów na spódnicach. Ta osoba teledojeżdża, ale nie telepracuje.
Przykład nr 3: programista pracuje cały tydzień w siedzibie firmy, gdzie tworzy dedykowane oprogramowanie na rzecz klientów przedsiębiorstwa. Ta osoba telepracuje, ale nie teledojeżdża.
Nilles ukuł oba pojęcia na początku lat siedemdziesiątych, kiedy technologia była na znacznie niższym poziomie, a głównym celem telepracy było ograniczenie ruchu ulicznego. Prawdopodobnie to jest przyczyną wyodrębnienia dwóch pojęć. Obecnie praktycznie nie używa się pojęcia „teledojazdy”.
Komisja Europejska zaproponowała następującą definicję:
Telepraca jest to metoda organizowania i wykonywania pracy, w której pracownik pracuje poza miejscem pracy pracodawcy przez znaczną część swojego czasu pracy, dostarczając do pracodawcy wyniki [rezultaty] pracy przy wykorzystaniu technologii informacyjnych oraz technologii przekazywania danych, zwłaszcza Internetu.
Źródło: Prowadzenie działalności biznesowej z wykorzystaniem telepracy
Definicja KE podkreśla aspekt organizacyjny telepracy oraz wskazuje, że pracownik pracuje poza miejscem pracy pracodawcy „znaczną” część czasu, choć nie precyzuje, co ile to tak naprawdę jest.
Czwartą definicję telepracy, którą warto przytoczyć jest ta używana przez Telework Exchange i która spopularyzowało się szczególnie w raportach pisanych dla amerykańskiej administracji. Brzmi ona następująco:
Any arrangement in which an employee regularly performs officially assigned duties at home or other work sites geographically convenient to the residence of the employee.
[tłumaczenie] Każde porozumienie, w którym pracownik regularnie wykonuje oficjalnie przydzielone obowiązki w domu lub w zakładach pracy, które najbardziej mu odpowiadają pod kątem odległości od jego miejsca zamieszkania.
Źródło: Raport GSA „The benefits of telework”
Definicja pomija aspekt technologiczny.
A oto lista pozostałych definicji telepracy i/lub telepracowników z różnych publikacji:
Teleworkers are all those workers who work on a computer away from their employer’s or contractor’s business and transmit their work results via a telecommunications link.
[tłumaczenie] Telepracownikami są wszyscy pracownicy, którzy pracują na komputerze poza siedzibą swojego pracodawcy lub zleceniodawcy i przesyła wyniki pracy poprzez połączenie telekomunikacyjne.
Źródło: Telework Data Report (Establishment Survey). Ten countries in comparison
“telework” is defined as working at home, away from an employer’s place of business, using information technology appliances, such as the Internet, computers, or telephones.
[tłumaczenie] Telepraca jest zdefiniowana jako praca w domu, poza miejscem prowadzenia biznesu pracodawcy, przy wykorzystaniu urządzeń technologii informacyjnej, takich jak komputery, Internet, czy telefony.
Źródło: Telework: Coming of Age? Evaluating the Potential Benefits of Telework
Telework [...] is defined as work performed at home or a satellite office to reduce commuting.
[tłumaczenie] Telepraca jest zdefiniowana jako praca wykonywana w domu lub biurze satelickim, by zredukować dojeżdżanie do pracy.
Źródło: Telework: Existing Research and Future Directions
telework – complete or partial use of Information and Telecommunication Technologies to enable workers to get access to their labour activities from different and remote locations
[tłumaczenie] telepraca – kompletne lub częściowe wykorzystanie Technologii Informacyjnych i Telekomunikacyjnych, by umożliwić pracownikom otrzymania dostępu do swoich czynności roboczych z różnych i odległych lokacji
Źródło: Benefits and barriers of telework: perception differences of human resources managers according to company’s operations strategy
telework – work undertaken, either on a full-time, part-time or occasional basis, by an employee or self-employed person, which is performed away from the traditional office environment, including from home, and which is enabled by ICT, such as mobile telephony or the Internet.
[tłumaczenie] telepraca – praca podejmowana albo na pełen etat, na części etatu lub sporadycznie przez pracownika lub osobę samozatrudnioną, która jest wykonywana poza tradycyjnym biurowym środowiskiem, włączając w to dom, oraz która jest możliwa, dzięki Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych (ICT), takich jak telefonia komórkowa lub Internet.
Źródło: Telework for Australian Employees and Businesses
Telepraca jest dowolną formą wprowadzenia technologii przetwarzania informacji (jak np. telekomunikacja i/lub komputery) w miejsce typowej podróży służbowej związanej z wykonywaniem pracy lub przeniesieniem pracy do pracownika, zamiast pracownika do pracy.
Źródło: Telepraca – odpowiedź na wyzwania związane z rozproszonym biznesem XXI wieku
Telecommuting is an alternative work arrangement in which employees perform tasks elsewhere that are normally done in a primary or central workplace, for at least some portion of their work schedule, using electronic media to interact with others inside and outside the organization
[tłumaczenie]Teledojazdy są alternatywnym układem pracy, w którym pracownicy wykonują zadania, które normalnie wykonywane są w głównym zakładzie pracy, w innym miejscu przez co najmniej jakąś część oficjalnego rozkładu czasu pracy, korzystając z mediów elektronicznych, by wchodzić w interakcje z osoba wewnątrz i zewnątrz organizacji
Źródło: The Good, the Bad, and the Unknown About Telecommuting: Meta-Analysis of Psychological Mediators and Individual Consequences
Telework – to work from home or another remote location, either for an employer or through self-employment.
[tłumaczenie] Telepracować – pracować z domu lub innej zdalnej lokalizacji, albo dla pracodawcy albo jako samozatrudniony.
Źródło: Telework 2011: A WorldatWork Special Report
Dylemat różnych definicji
Badania telepracy są badaniami interdyscyplinarnymi, które poruszają zagadnienia właściwe dla ekonomii, psychologii, zarządzania, prawa, ekologii, czy logistyki. Największą bolączką jest jednak brak ścisłej definicji. Być może należy znaleźć nowe wyznaczniki do badania telepracy? Np. problem różnej definicji telepracowników pod kątem „przetelepracowanego” przez nich czasu pracy, można rozwiązać za pomocą liczenia nie tylko odsetka liczby telepracowników do całej siły roboczej, lecz również procentu czasu pracy spędzonego na telepracy. Porównajmy dwie przykładowe sytuacje telepracy w dwóch krajach.
|
Odsetek całej siły roboczej, która telepracuje |
Średni procent czasu, który telepracownik przeznacza na telepracę |
Procent czasu, który cała siła robocza przeznacza na telepracę |
|
| Kraj A |
15% |
10% |
1,5% |
| Kraj B |
5% |
60% |
3% |
W którym kraju telepraca jest bardziej rozwinięta? Choć w kraju A odsetek telepracowników jest trzykrotnie wyższy niż w kraju B, to kraju B cała siła robocza poświęca relatywnie więcej czasu na telepracę, niż w kraju A.